ชาบู

ยาถ่ายพยาธิตัวกลมและตัวตืด

โรคพยาธิเกิดจากเชื้อปรสิต ซึ่งมีรูปร่างคล้ายหนอน เชื้อปรสิตในกลุ่มนี้แบ่งออกได้เป็น ๓ ประเภท คือ พยาธิตัวกลม พยาธิใบไม้ และพยาธิตัวตืด

ไม่พบสินค้าตรงกับที่คุณเลือก

พยาธิ

พยาธิ คืออะไร

     พยาธิคือสิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่ในร่างกายมนุษย์และสัตว์ คอยแย่งอาหาร หรือดูดเลือดและมักจะ ทำให้เกิดอันตรายต่อคนหรือสัตว์ตามอวัยวะต่างๆ ของร่างกายที่มันอาศัยอยู่ พยาธิมีมากมายหลายชนิดแตกต่างกัน

นอกจากนี้เราสามารถพบระยะต่าง ๆ ของพยาธิปะปนอยู่ในธรรมชาติที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของมัน เช่น ในดิน พื้นหญ้า ในน้ำ ในเนื้อสัตว์ต่าง ๆ ทั้งสัตว์บก สัตว์น้ำ สัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ พืชผักต่าง ๆ น้ำดื่ม และในแมลงพาหนะนำโรคหลายชนิด

จะรู้อย่างไรว่าเป็นโรคพยาธิ
            เมื่อพบว่ามีอาการผิดปกติของร่างกาย เช่น หิวบ่อย และทานอาหารมาก น้ำหนักลด ท้องอืด ท้องเฟ้อ ท้องเสีย เจ็บและบวมตามผิวหนัง เจ็บแน่นหน้าอก ไอเป็นเลือด แพ้และมีผื่นคันหรือเป็นแนวแดง ๆ บนผิวหนัง มีตุ่มนูนจำนวนมากขึ้นตามผิวหนัง เป็นไข้ ปวดเหมื่อยตามร่างกาย ปวดศีรษะ ตาพร่ามัว 

อันตรายที่เกิดจากโรคพยาธิ
พยาธิทำอันตรายต่อสุขภาพ แย่งอาหาร ทำให้ร่างกายทรุดโทรม มีอาการแพ้ต่อสารที่ขับออกมาจากตัวพยาธิ ทำลายสุขภาพจิต เป็นอัมพาต และอาจถึงแก่ชีวิตได้สิ้นเปลืองเงินค่ารักษา
อาการของโรคพยาธิ ขึ้นอยู่กับชนิด ขนาด จำนวนและตำแหน่งที่พยาธิอาศัยอยู่ รวมไปถึงระยะเวลาในการเป็นโรคว่านานเท่าไร เช่น คนที่เป็นโรคพยาธิใบไม้ตับที่มีพยาธิจำนวนน้อยผู้ป่วยจะไมค่อยมีอาการ แต่ถ้ามีพยาธิจำนวนมากผู้ป่วยจะมีอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ เบื่ออาหาร เจ็บบริเวณตับ ผอมซีด หากไม่ได้รับการรักษาจะมีอาการรุนแรงขึ้น โดยมีอาการตัวเหลือง ตับแข็ง ท้องมาน และอาจเป็นมะเร็งตับได้ในที่สุด

หลีกเลี่ยงพยาธิเหล่านี้ไม่ให้เข้าสู่ร่างกายได้อย่างไร 

- เลือกซื้ออาหารที่สดใหม่สะอาด หากเป็นเนื้อสัตว์ต้องสังเกตุดูว่ามีตัวอ่อนพยาธิซึ่งมีลักษณะเป็นเม็ดสาคูปนเปื้อนหรือไม่ และไม่หยิบของที่ตกบนพื้นแล้วเข้าปาก

- หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารดิบ หรือทำให้สุกด้วยความร้อนที่ไม่เพียงพอ และการบีบมะนาวไม่มีผลในการฆ่าตัวอ่อนพยาธิ เพียงแค่ทำให้เนื้อสัตว์เปลี่ยนสีเท่านั้น

- ผักสดหากจะรับประทานดิบ ๆ ควรจะล้างด้วยน้ำสะอาดหลาย ๆ ครั้ง

- ล้างมือให้สะอาดก่อนทำอาหารและรับประทานอาหาร

 ยาถ่ายพยาธิจำเป็นต้องใช้เป็นประจำทุกปีหรือไม่

ไม่จำเป็นต้องใช้ยาถ่ายพยาธิประจำปีหากไม่ได้มีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคพยาธิ เช่น อยู่ในพื้นที่ที่มีความชุกของโรคสูง หรือมีพฤติกรรมเสี่ยงสูงต่อการได้รับพยาธิ  เช่น รับประทานเนื้อสัตว์ที่สุกๆ ดิบๆ เป็นประจำ  

นิดของพยาธิ

พยาธิก่อโรคในคนจําแนกได้เป็ น 3 กลุ่ม ใหญ่ๆ คือ

  1. กลุ่มพยาธิตัวกลม (Nematodes)
    มีลําตัวไม่เป็นปล้อง รูปร่างทรงกระบอก หัวท้ายเรียวแหลม ชนิดที่พบบ่อยในผู้ป่วยในประเทศไทยคือ พยาธิไส้เดือน พยาธิสตรองจิลอยเดส พยาธิไส้เดือน พยาธิแส้ม้า และพยาธิปากขอ เป็นต้น
  2. กลุ่มพยาธิตืด (Cestode หรือ Tapeworm)
    มีลําตัวแบนและแบ่งเป็นปล้องๆ ชนิดที่พบติดเชื้อในประเทศไทยมากคือ พยาธิตืดหมู และพยาธิตืดวัว เป็ นต้น
  3. กลุ่มพยาธิใบไม้ (Trematode)มีลําตัวแบนและไม่แบ่งเป็นปล้อง ชนิดที่พบบ่อยในประเทศไทย ได้แก่ พยาธิใบไม้ตับ และพยาธิใบไม้ในเลือดเป็นต้น

พยาธิมักพบในอาหารแบบใด 

  • พยาธิใบไม้ตับ :พบในอาหารที่ทำจากปลาน้ำจืดที่ไม่สุก เช่น ปลาร้าดิบ ส้มปลา 
  • พยาธิตัวตืด : พบในเนื้อหมู วัว ที่ปรุงไม่สุก สามารถมองเห็นตัวอ่อนของพยาธิตัวตืด ซึ่งมีลักษณะเป็นเม็ดสาคู  หรือผักสดที่ล้างไม่สะอาดและมีไข่พยาธิปนเปื้อน
  • พยาธิไส้เดือนและพยาธิแส้ม้า : พบในผักผลไม้ที่ล้างไม่สะอาด อาหารไม่สะอาดปนเปื้อนไข่พยาธิ มีแมลงวันตอม หรือหยิบของที่ตกบนพื้นดินเข้าปาก
  • พยาธิตัวจี๊ด : พบในเนื้อสัตว์ที่ปรุงไม่สุก เช่น ปลา ไก่ กบ เป็นต้น
  • พยาธิอะนิซาคิส :พบในอาหารประเภทปลาทะเลที่ไม่สุก ปลาดิบ

พยาธิเข้าสู่ร่างกายได้หลายทางที่สําคัญ คือ

1. ทางปาก :ได้แก่การรับประทานอาหารที่มีการปนเปื้อนของ ไข่ ซิสต์ หรือตัวอ่อนขอพยาธิ เช่น ไข่พยาธิไส้เดือน พยาธิเข็มหมุด หรือซิสต์ของพยาธิตัวตืด เป็นต้น

2. ไชเข้าทางผิวหนัง :เช่น การเดินเท้าเปล่าบนพื้นดินหรือการใช้มือเปล่าหยิบจับเนื้อดิบ เช่น พยาธิปากขอ หรือพยาธิสตรองจิลอยเดส และพยาธิตัวจี๊ด เป็นต้น ซี่งจะไชเข้าทางผิวหนังได้

3. ทางหายใจ : ได้แก่ การสูดดมไข่พยาธิที่ลอยอยู่ในอากาศ ได้แก่ไข่พยาธิเข็มหมุด

4. ทางรก : เป็นการติดต่อเชื้อผ่านจากมารดาสู่ทารกในครรภ์ เช่นเชื้อ Toxoplasma gondii

5. เพศสัมพันธ์ : ติดต่อโดยการร่วมเพศโดยตรงเช่น เชื้อ Trichomonas vaginalis ซึ่งเป็น protozoa ชนิดหนึ่ง

ยาถ่ายพยาธิ

ยาแผนปัจจุบัน

1.ปิเปอร์ราซีน (Piperazine)

ใช้ถ่ายพยาธิไส้เดือนและพยาธิเส้นด้าย ออกฤทธิ์โดยท้าให้กล้ามเนื้อของพยาธิอ่อนแรง
ไม่สามารถเกาะติดกับผนังล้าไส้ ชนิดเม็ด 500 มก. ชนิดน้้าเชื่อม 500 มก. ต่อช้อนชา มีชื่อทางการค้า เช่น ยาถ่ายพยาธิน้้าเชื่อมขององค์การเภสัชกรรม, แอนตีพาร์ (Antepar), เวอร์เมกซ์(Vermex)

ผลข้างเคียง ถ้ารับประทานเกินขนาด อาจท้าให้ คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเดิน ถ้ารับประทานเกินขนาดมาก ๆ อาจท้าให้กล้ามเนื้ออ่อนแรง ชัก หมดสติได้ห้ามใช้ยานี้ร่วมกับไพแรน
เทล พาโมเอต (Pyrantel pamoate)

2. ไพแรนเทล พาโมเอต (Pyrantel pamoate)

ใช้ถ่ายพยาธิเส้นด้าย ไส้เดือนและปากขอ ออกฤทธิ์โดยท้าให้กล้ามเนื้อของพยาธิเกิดการเกร็ง ท้าให้เคลื่อนไหวไม่ได้ชนิดเม็ด 125 มก. และน้้า 250 มก. ต่อช้อนชา มีชื่อทางการค้า เช่น คอมแบนทริน (Combantrin)

ผลข้างเคียง ยานี้อาจท้าให้คลื่นไส้ อาเจียน มึนงง ห้ามใช้ยานี้ร่วมกับปิเปอร์ราซีน (Piperazine)

3. อัลเบนดาโซล (Albendazole)

ใช้ถ่ายพยาธิไส้เดือน พยาธิเส้นด้าย พยาธิปากขอ พยาธิแส้ม้า พยาธิตัวตืดพยาธิ ตัวจี๊ด ใช้รักษาโรคพยาธิใบไม้ตับ ชนิดเม็ด 200 มก. ชนิดน้้า 200 มก.ต่อช้อนชา มีชื่อทางการค้า เช่น อัลเบน (Alben), อัลซอล (Alzol), ซีเบน (Zeben), เซนเทล (Zentel)

ผลข้างเคียง ปวดศีรษะ เวียนศีรษะ ปวดมวนท้อง คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเดินหรือแพ้ยา

4. มีเบนดาโซล (Mebendazole)

ใช้ถ่ายพยาธิตัวกลม (เส้นด้าย ไส้เดือน ปากขอ แส้ม้า), พยาธิตัวตืด ชนิดเม็ด 100มก. ชนิดน้้า 100 มก. ต่อช้อนชา มีชื่อทางการค้า เช่น ฟูกาคาร์ (Fugacar), เบนดา (Benda), มีเบน (Meben) เป็นต้น

ผลข้างเคียง อาจท้าให้มีอาการปวดท้อง ท้องเดิน

5. นิโคลซาไมด์(Niclosamide)

ใช้ถ่ายพยาธิตัวตืด ชนิดเม็ด 0.5 กรัม มีชื่อทางการค้า เช่น โยมีซาน (Yomesan),เวิร์มไมด์ (Vermmide), ทาพาไซด์ (Tapacide) เป็นต้น

ผลข้างเคียง ยานี้อาจท้าให้คลื่นไส้ ปวดท้อง ท้องเดิน

 

6. พลาซิควอนเทล (Praziquantel)

ใช้รักษาโรคพยาธิใบไม้ในตับ และพยาธิตัวตืด ออกฤทธิ์โดยทำให้กล้ามเนื้อของพยาธิอ่อนแรง ชนิดเม็ด 600 มก. มีชื่อทางการค้า เช่น บิลทริไซด์ (Biltricide), พราควานเทล (Praquantel), พอนเทล(Pontel), พราไซต์(Prazite)

ผลข้างเคียง ปวดศีรษะ เวียนศีรษะ ปวดท้อง อาเจียน ผื่นคัน ง่วงนอน

สำหรับขนาดและระยะเวลาในการรับประทานยาแต่ละชนิดจะมีความแตกต่างกันไปสำหรับโรคพยาธิแต่ละชนิดดังนั้นจึงควรอ่านเอกสารก้ากับยาก่อนรับประทานยา หรือปรึกษาแพทย์และเภสัชกร

ในบรรดาการใช้ยาสำหรับโรคพยาธิทั้งหมดพบว่าพยาธิตัวตืดเป็นพยาธิที่มีการใช้ยาเพื่อการรักษาที่มีข้อผิดพลาดมากที่สุด เนื่องจากเมื่อรับประทานยาถ่ายพยาธิตัวตืดแล้วหลังจากนั้นประมาณ 2 ชม. ให้รับประทานยาถ่ายหรือยาระบายตาม เช่น ดีเกลือ เพื่อกำจัดพยาธิและไข่พยาธิไม่ให้ย้อนกลับขึ้นมาในล้าไส้อีก โดยเฉพาะอย่างยิ่งพยาธิตืดหมูที่พบว่าหากลืมรับประทานยาระบายหรือยาถ่ายอาจท้าให้เกิดโรค cysticercosis ที่บริเวณอวัยวะต่างๆได้ หากเป็นที่ในสมองอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตและปัจจุบันยังไม่มียารักษา

 

ยาแผนโบราณ

1. มะเกลือ (Diospyros mollis)

ผลมีฤทธิ์ถ่ายพยาธิได้เกือบทุกชนิด ใช้ผลสดของมะเกลือที่แก่จัด แต่ไม่สุก ไม่ช้้าและด้า มาบดและบุบให้แตก ระวังอย่าให้เมล็ดในแตก คั้นเอาน้้ามารับประทานทันทีอาจมีอาการคลื่นไส้ อาเจียน ท้องเดินและอาจมีอาการทางตาท้าให้ตามัวได้ใช้จ้านวนผลมะเกลือเท่ากับจ้านวนอายุหรือมากกว่า 1 ผล แต่ไม่เกิน 25 ผล ห้ามใช้ในเด็กที่มีอายุต่้ากว่า 5 ปี

2. ปวกหาด

สนุนไพรไทยทำเป็นผง ได้จากแก่นของต้นมะหาด นำผงมาผสมน้้าเย็นดื่มขับพยาธิตัวตืด ได้ผลน้อยกว่านิโคลซาไมด์(Niclosamide)

ผู้ใหญ่: ให้ 3 - 5 ก. เด็ก: ให้ 2 ก. ควรให้รับประทานตอนเช้า และหลังจากนั้น 2 ชั่วโมงให้
รับประทานยาถ่ายหรือยาระบายตาม เช่น ดีเกลือ เพื่อกำจัดพยาธิและไข่พยาธิไม่ให้ย้อนกลับขึ้นมาในล้าไส้อีก

บทความล่าสุด