รูปแบบของอาหารเพื่อสุขภาพ

ในปัจจุบันอุตสาหกรรมอาหารเสริมสุขภาพ( functional foods)หรืออาหารฟังก์ชั่น มีการเจริญเติบโตอย่างรวดเร็วต่อเนื่อง  ตามกระแสนิยมเรื่องการดูแลสุขภาพ คนเราจะเลือกบริโภคอาหารเพื่อให้มีสุขภาพดี ลดความเสี่ยงต่อการเกิดโรค ชะลอความเจ็บป่วย มากกว่าที่จะบริโภคอาหารเพื่อบรรเทาความหิวอย่างเดียว อย่างไรตามแนะนำว่าผู้บริโภคควรพิจารณาข้อมูลที่ได้รับอย่างรอบด้านเพื่อการเลือกบริโภคที่ได้รับประโยชน์อย่างแท้จริงและคุ้มค่ากับค่าใช้จ่าย

Functional foods คือ อาหารเพื่อสุขภาพจะประกอบด้วยสารที่มีหน้าที่ทางชีวภาพมีผลต่อการปรับปรุงสุขภาพ เช่น เสริมภูมิต้านทาน ลดระดับคลอเลสเตอรอลในเลือด ต้านอนุมูลอิสระ เป็นต้น นอกเหนือจากคุณค่าทางโภชนาการพื้นฐาน (คาร์โบไฮเดรต โปรตีน ไขมัน วิตามิน และ เกลือแร่) โดยควรมีลักษณะทางกายภาพ เหมือนอาหารรูปแบบปกติ  สามารถบริโภคเป็นอาหารได้ไม่มีข้อจำกัดเหมือนยา

1.ความแตกต่างระหว่าง อาหารฟังค์ชั่น  โภชนเภสัชภัณฑ์ และ ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร

โภชนเภสัชภัณฑ์ Nutraceuticals คือ สารที่แยกได้จากอาหาร ซึ่งมีประโยชน์ต่อสุขภาพในเชิงการแพทย์  โดยสามารถป้องกันและรักษาโรคได้ ตัวอย่าง สารสกัดไลโคปีน ( lycopene) จากมะเขือเทศ สารสกัดคาเทซิน (catechin) จากชาเขียว   สารสกัด oligomeric proanthocyanidin. OPC  จากเมล็ดองุ่น

ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร Dietary Supplements คือ ผลิตภัณฑ์อาหารกลุ่มพิเศษที่ใช้รับประทานเสริมนอกเหนือจากการรับประทานอาหารปกติ ได้มาจากการสกัดหรือทำให้เข้มข้นจากอาหาร ทำให้อยู่ในรูปแบบเม็ด แคปซูล ผง ไม่ได้อยู่ในรูปแบบอาหารที่รับประทานตามปกติ

ในปัจจุบัน อาหารฟังค์ชั่น โภชนเภสัชภัณฑ์ และ ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร มักจะถูกนำมาใช้ในร่วมกับการรักษาแผนปัจจุบัน เพื่อให้เติมเต็มและเสริมการรักษาในส่วนที่การแพทย์แผนปัจจุบันไม่สามารถแก้ไขได้  เราเรียกว่า “การแพทย์แบบผสมผสาน”Complementary Medicines

แต่อย่างไรก็ตาม การใช้ร่วมกันระหว่างอาหารเสริมสุขภาพ กับ ยารักษาโรคแผนปัจจุบัน อาจเกิดปฏิกิริยาต่อกันได้ในบางโอกาส จึงต้องมีการใช้ร่วมกันอย่างระมัดระวังด้วย

2.3 Medical foods :

อาหารที่ผลิตขึ้นเพื่อวัตถุประสงค์พิเศษทางการแพทย์ ที่ใช้ภายใต้การควบคุมของแพทย์ เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยได้รับสารอาหารที่เฉพาะเจาะจงอย่างเพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย เรียกว่า โภชนบำบัด แบ่งเป็น 3 กลุ่มหลัก ดังนี้

• อาหารทางการแพทย์สำหรับทารกและเด็ก
• อาหารทางการแพทย์สูตรครบถ้วนหรือสูตรมาตรฐาน
• อาหารทางการแพทย์สูตรเฉพาะโรค

การดูแลภาวะโภชนาการของผู้ป่วยด้วยการให้โภชนบำบัดที่เหมาะสมควบคู่กับการรักษาโรค เพิ่มโอกาสรอดชีวิตของผู้ป่วย ลดวันนอนโรงพยาบาล ป้องกันภาวะทุพโภชนาการ

การให้อาหารทางการแพทย์แก่ผู้ป่วย สามารถให้ได้  2 ลักษณะ คือ

• การให้ทางปาก แก่ผู้ป่วยที่ยังรับประทานทางปากได้
• การให้ทางสายให้อาหาร แก้ผู้ป่วยที่ไม่สามารถรับประทานทางปากได้ แต่ระบบย่อยอาหารและทางเดินอาหาร ยังทำงานได้ตามปกติ

  รายละเอียดเกี่ยวกับอาหารทางการแพทย์ สามารถอ่านเพิ่มเติมได้ที่ อะไรคืออาหารทางการแพทย์

3.1 Bioactive protein and peptide

เป็นชิ้นส่วนโปรตีน ( protein fragments ) ที่มีความจำเพาะเจาะจงและมีประโยชน์ต่อร่างกาย ยกตัวอย่างเช่น

• โปรตีนปลาไฮโดรไลเซต ช่วยปรับสมดุลของระบบภูมิคุ้มกัน ต้านการเกิดลิ่มเลือดในหลอดเลือด ช่วยดูดซึมแคลเซียมในลำไส้เข้าสู่ร่างกาย
• เวย์โปรตีน จะมีสาร lactoferrin,lactoperoxidase,growth factor มีฤทธิ์ต้านความดันโลหิตสูง
• โปรตีนจากถั่วเหลือง (soy protein) ช่วยลดระดับโคเลสเตอรอลและไขมันในร่างกายได้ ผ่านกลไกการยับยั้งยีนสังเคราะห์กรดไขมัน

3.3 ใยอาหาร (Fiber)

คือ คาร์โบไฮเดรตที่ไม่สามารถย่อยและดูดซึมได้ทางเดินอาหารของมนุษย์ จึงไม่ให้พลังงานหรือให้พลังงานต่ำ แต่ถูกย่อยได้ด้วยจุลลินทรีย์ชนิดดีในร่างกาย gut microflora   จึงจัดใยอาหารเป็นพรีไบโอติก แบ่งออกเป็น 2 ประเภท

• ใยอาหารที่ละลายน้ำได้ ( soluble fiber) เช่น แลคตูโลส (lactulose), อินนูลิน (inulin) ,FOS;fructooligosaccharide มีคุณสมบัติลดการดูดซึมกลูโคสและไขมันในเลือด ถูกย่อยสลายได้จากจุลลินทรีย์ชนิดดีในลำไส้
  แหล่งอาหารตามธรรมชาติที่มีเส้นใยชนิดนี้ ได้แก่ ข้าวโอ๊ต ข้าวกล้อง ข้าวบาร์เลย์ พืชตระกูลถั่ว (ถั่วลันเตา ถั่วแดงหลวง และถั่วเลนทิล) แอปเปิ้ล ส้ม บร็อคเคอรี่ มันฝรั่ง
• ใยอาหารที่ไม่ละลายน้ำ (insoluble fiber) เช่น เซลลูโลส (cellulose), ลิกนิน (lignin) จะพองตัวในน้ำเหมือนฟองน้ำ ทำให้เพิ่มปริมาตรอาหารในกระเพาะ ช่วยเพิ่มมวลอุจจาระและลดปัญหาท้องผูกได้
  แหล่งอาหารตามธรรมชาติที่มีเส้นใยชนิดนี้ ได้แก่ ข้าวกล้อง พืชผักใบเขียว

3.5 Phytochemicals and phytoestrogens

สารสำคัญที่พบในพืชและมีการนำมาใช้เป็นประโยชน์ในการดูแลสุขภาพ ได้แก่

• ฟลาโวนอยด์ (flavonoid) เป็นสารต้านอนุมูลอิสระ มีฤทธิ์ต้านการอักเสบ พบมากในพืชตระกูลส้ม โกโก้ และ ช็อกโกแลตดำ
• แคโรทีนอยด์ (carotenoid) เป็นสารต้านอนุมูลอิสระ แบ่งเป็น 2 กลุ่ม คือ

1)กลุ่มรงควัตถุสีเหลือง เช่น lutein และ zeaxanthin  ซึ่งมีประโยชน์ต่อจอประสาทตา

2) กลุ่มรงควัตถุสีชมพู-แดงส้ม เช่น ไลโคปีน มีประโยชน์ต่อหลอดเลือดu

• ไฟโตเอสโตรเจน เป็นสารที่ออกฤทธิ์ คล้ายฮอร์โมนเอสโตรเจนในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม ได้แก่ isoflavone พบได้มากใน ถั่วเหลือง เมล็ดแฟลกซ์

เอกสารอ้างอิง

1. ศนิ จิระสถิย์,สารออกฤทธิ์ทางชีวภาพในอาหารเพื่อสุขภาพ.ภาควิชาวิทยาศาสร์การอาหาร มหาวิทยาลัยศรีบูรพา ปี พ.ศ. 2561

2. ดร.ภญ.กุสาวดี เมลืองนนท์, อาหารทางการแพทย์. บทความวิชาการเพื่อการศึกษต่อเนื่องทางเภสัชศาสตร์