ปัสสาวะไม่ออก เสี่ยงกระเพาะปัสสาวะอักเสบติดเชื้อ

• แชร์ Facebook
• ทวีตTwitter
• ส่ง Line

การติดเชื้อที่กระเพาะปัสสาวะ ( cystitis) จัดเป็นการติดเชื้อทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง ( lower urinary tract infection ) ผู้ป่วยจะมีอาการ ปัสสาวะไม่ออก ( dysuria)  ปัสสาวะลำบาก ปัสสาวะบ่อย  กลั้นปัสสาวะไม่ได้ ปัสสาวะไม่สุด (urgency)   ปวดหน่วงๆบริเวณหัวหน่าว (suprapubic pain ) และอาจมีเลือดปนออกมากับปัสสาวะได้ ( gross hematuria) ปัสสาวะขุ่น และอาจมีกลิ่นที่ไม่พึงประสงค์ได้

โดยทั่วไปการติดเชื้อที่ระบบทางเดินปัสสาวะพบในเพศหญิงมากกว่าเพศชายโดยเฉพาะในช่วงวัย 18-40 ปี  แต่ในช่วงวัยทารก 2-3 เดือนจะพบในเพศชายมากกว่าเพศหญิง  แต่เมื่ออายุมากกว่า 40-50 ปี จะพบว่าเพศชายมีการติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะได้มากขึ้น เนื่องจากมีปัจจัยเสี่ยงเกี่ยวกับต่อมลูกหมากโตและนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะ

ประเภทของ ปัสสาวะไม่ออก กระเพาะปัสสาวะอักเสบติดเชื้อ

ระบบทางเดินปัสสาวะส่วนล่างประกอบด้วย 2 ส่วน คือ กระเพาะปัสสาวะ และ ท่อปัสสาวะ  เชื้อโรคจะผ่านท่อปัสสาวะมายังกระเพาะปัสสาวะ การติดเชื้อที่กระเพาะปัสสาวะ มี 2 ประเภท ดังนี้

1.การติดเชื้อแบบไม่ซับซ้อน ( uncomplicated cystitis )

จะเป็นการติดเชื้อในผู้ป่วยที่มีโครงสร้างระบบทางเดินปัสสาวะปกติ ไม่มีภาวะโรคที่มีผลต่อการทำงานของระบบทางเดินปัสสาวะ เช่น ต่อมลูกหมากโต  และ เชื้อก่อโรคเป็นเชื้อประจำถิ่น ( community acquired infection) เช่น Escherichia coli , Klebsiella pneumoniae

2.การติดเชื้อแบบซับซ้อน ( complicated cystitis )

จะเป็นการติดเชื้อในผู้ป่วยที่มีโครงสร้างระบบทางเดินปัสสาวะผิดปกติ ทำให้มีผลต่อการขับถ่ายปัสสาวะ เช่น ต่อมลูกหมากโต นิ่วในท่อปัสสาวะ หรือการใส่สายสวนปัสสาวะ รวมถึง ผู้ป่วยที่โรคประจำตัว ที่มีผลต่อการการทำงานของกระเพาะปัสสาวะ เช่น เบาหวาน โรคไต โรคภูมิคุ้มกันบกพร่องตลอดจนรวมถึงการตั้งครรภ์ด้วย และ เป็นการติดเชื้อที่มาจากโรงพยาบาล เช่น Pseudomonas auruginosa, Acinetobacter baumannii ,Candida spp. เป็นต้น

ปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิด ปัสสาวะไม่ออก กระเพาะปัสสาวะอักเสบ

• การกลั้นปัสสาวะ จะทำให้มีปัสสาวะเหลือค้างในกระเพาะปัสสาวะ ซึ่งจะทำให้เกิดการสะสมของแบคทีเรียและนำไปสู่การติดเชื้อ
• การดูแลสุขอนามัยบริวณอวัยวะเพศไม่ถูกต้อง ในผู้หญิงช่องคลอดและรูทวารหนัก จะอยู่ใกล้เคียงรูเปิดท่อปัสสาวะ  ดังนั้นการทำความสะอาดควรทำจากหน้าไปหลัง เพื่อป้องกันเชื้อแบคทีเรียจากอุจจาระปนเปื้อนเข้ามาทางรูเปิดท่อปัสสาวะซึ่งอยู่ด้านหน้า เพราะจะทำให้เกิดการติดเชื้อที่กระเพาะปัสสาวะได้
• ผู้ป่วยที่มีโรคเบาหวาน ผู้ป่วยที่ใช้ยากดภูมิคุ้มกัน  จะมีโอกาสติดเชื้อง่ายกว่าคนปกติทั่วไป ดังนั้นจึงควรควบคุมโรคประจำตัวให้ดี ทานยาสม่ำเสมอ และปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์ 
• การตั้งครรภ์ ในช่วงระหว่างนี้จะทำให้มารดามีภาวะภูมิคุ้มกันที่ต่ำ ประกอบการเปลี่ยนแปลงของสรีระในระบบสืบพันธุ์ ที่มีผลต่อการทำงานของระบบทางเดินปัสสาวะ มีโอกาสติดเชื้อง่าย ดังนั้นหญิงตั้งครรภ์จึงต้องได้รับการตรวจปัสสาวะเป็นระยะ ถ้าพบว่ามีแบคทีเรียปนเปื้อนในน้ำปัสสาวะ จะต้องได้รับการรักษาโดยเร็วที่สุด เพื่อป้องปันภาวะแทรกซ้อนจากการติดเชื้อเข้าไปในกระแสเลือดได้ ซึ่งเป็นอันตรายต่อมารดาและทารกในครรภ์
• ผู้สูงอายุ มักจะดื่มน้ำน้อย ไม่ค่อยเคลื่อนไหวร่างกาย  ปัสสาวะจะแช่ค้างอยู่นาน ทำให้มีการสะสมและเจริญเติบโตของแบคทีเรียได้ โอกาสที่จะเป็นกระเพาะปัสสวะอักเสบได้ง่าย
• การสวนล้างช่องคลอดด้วยน้ำยาทำความสะอาด จะทำให้เสียสมดุลของเชื้อจุลินทรีย์ชนิดดีในช่องคลอด ส่งผลให้อาจมีเชื้อก่อโรคหรือแบคทีเรียที่ไม่ดีในช่องคลอดปนเปื้อนเข้าไปในรูเปิดปัสสาวะ เกิดกระเพาะปัสสาวะอักเสบได้
• การมีเพศสัมพันธ์  ทำให้มีโอกาสติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะได้ทั้งผู้หญิงและผู้ชาย เพราะอาจมีบาดแผลที่เกิดจากการมีเพศสัมพันธ์  ทำให้เกิดการอักเสบติดเชื้อที่ปนเปื้อนเข้าไปในรูเปิดปัสสาวะได้  ดังนั้นภายหลังมีเพศสัมพันธ์ควรปัสสาวะ และ ดื่มน้ำ 1 แก้วจะช่วยป้องกันการติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะได้
• การใช้สายสวนปัสสาวะในผู้ป่วยติดเตียง โดยการคาสายสวนปัสสาวะเป็นระยะเวลานาน

ภาวะแทรกซ้อนของ ปัสสาวะไม่ออก กระเพาะปัสสาวะอักเสบ

หากมีการติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะแบบชนิดซับซ้อน  อาจเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงจากการที่เชื้อโรคลุกลามเข้าไปในระบบทางเดินปัสสาวะส่วนบนได้  หากไม่ได้รับการรักษาที่ถูกต้อง รวดเร็ว เช่น

• กรวยไตอักเสบ (pyelonephritis)  ผู้ป่วยจะมีอาการไข้ หนาวสั่น ปวดเอว ปวดแสบปัสสาวะ ปัสสาวะบ่อย
• ท่อปัสสาวะอักเสบ ( urethritis) อาการจะคล้ายๆกระเพาะปัสสาวะอักเสบ
• การติดเชื้อแบบเป็นๆหายๆเรื้อรัง ( recurrent infection ) หมายถึง การเกิดอาการกระเพาะปัสสาวะอักเสบมากกว่า 3 ครั้งต่อปี  มักพบในเพศชายที่มีปัญหาเกี่ยวกับต่อมลูกหมากโตร่วมด้วย หรือ การที่เชื้อก่อโรคดื้อยา
• การติดเชื้อในกระแสเลือด  ในกรณีที่เชื้อในกระเพาะปัสสาวะลุกลามเข้าไปในทางเดินปัสสาวะส่วนบน อาจทำให้เชื้อโรคหลุดเข้าไปในกระแสเลือดได้ ซึ่งจะเป็นอันตรายมาก
• ต่อมลูกหมากอักเสบและฝีที่ต่อมลูกหมาก พบในเพศชายที่เชื้อจากกระเพาะปัสสาวะ ย้อนกลับขึ้นไปที่ท่อปัสสาวะ และ เข้าสู่ต่อมลูกหมากได้
• ฝีที่ไตหรือฝีรอบไต  เกิดจากการที่เชื้อก่อโรค ลุกลามจากกระเพาะปัสสาวะ ย้อนขึ้นไปที่ไต

ข้อควรระวัง

เนื่องจากมีบางโรคที่มีอาการคล้ายกระเพาะปัสสาวะอักเสบ แต่มีอันตรายต่อร่างกายมากกว่า ดังนั้นผู้ป่วยจึงพึงสังเกตและเฝ้าระวัง ยกตัวอย่างเช่น

• อาการปัสสาวะแสบขัด ปวดหน่วงบริเวณหัวหน่าว ร่วมกับตกขาวเป็นมูกปนหนอง  อาจต้องคิดถึงโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่นๆ เช่น หนองในแท้หรือหนองในเทียม
• อาการปัสสาวะไม่ออกหรือออกกระปริดกะปรอย ปัสสาวะไหล ๆ หยุด ๆ มีเม็ดคล้ายกรวดทรายปนออกมากับปัสสาวะ อาจเป็นอาการของโรคนิ่วได้

การป้องกันภาวะ ปัสสาวะไม่ออก กระเพาะปัสสาวะอักเสบ

1. ไม่ควรกลั้นปัสสาวะเป็นเวลานานโดยไม่จำเป็น เพราะการกลั้นปัสสาวะจะทำให้เชื้อโรคอยู่ในกระเพาะปัสสาวะได้นานจนสามารถแบ่งตัวเจริญเติบโตเพิ่มจำนวนขึ้นมาก ประกอบกับนภาวะที่กระเพาะปัสสาวะยืดตัว ความสามารถในการกำจัดเชื้อโรคของเยื่อบุผิวกระเพาะปัสสาวะจะลดลง
2. ทำความสะอาดบริเวณอวัยวะเพศและทวารหนักทุกวันด้วยผลิตภัณฑ์ที่มีค่า pH ระหว่าง 3.5-4.5
3. การดื่มน้ำ 1 แก้ว ก่อนมีเพศสัมพันธ์ ใช้เจลหล่อลื่นช่องคลอดในการมีเพศสัมพันธ์ ปัสสาวะหลังการมีเพศสัมพันธ์ จะเป็นการช่วยป้องกันอาการติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะหลังการมีเพศสัมพันธได้
4. ในผู้ป่วยที่จำเป็นต้องใช้สายสวนปัสสาวะ ควรใช้แบบ simple closed catheter drainagesystem (สายสวนปัสสาวะระบบปิด) และ ไม่ควรคาสายสวนปัสสาวะเป็นเวลานานเกินความจำเป็น  ควรเปลี่ยนสายสวนปัสสาวะทุก 2 สัปดาห์

ยารักษาโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบ

เป้าหมายสำคัญของการรักษาการติดเชื้อทางเดินปัสสาวะส่วนล่างคือ

• กำจัดเชื้อที่เป็นสาเหตุ
• ป้องกันการติดเชื้อในกระแสเลือด
• ป้องกันการกลับเป็นซ้ำ

การรักษาทำโดยให้ทานยาต้านจุลชีพที่เหมาะสม เช่น ยากลุ่ม fluoroquinolones และ ยากลุ่ม Beta lactam เป็นเวลา 7 วัน  เนื่องจากในปัจจุบันสถานการณ์การดื้อยาของเชื้อแบคทีเรียที่ก่อโรคติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะเพิ่มมากขึ้น   โดยสามารถให้ผู้ป่วยทานยาต้านจุลชีพหรือยาปฏิชีวนะได้เลย ไม่จำเป็นต้องรอผลเพาะเชื้อในห้องแลบหรือห้องปฏิบัติการ

• ยากลุ่ม fluoroquinolones ได้แก่ ciprofloxacin,levofloxacin
• ยากลุ่ม beta lactam ได้แก่ Amoxicillin/clavulanate, cefdinir, cefixime

สรุป

ปัสสาวะไม่ออก หรือกระเพาะปัสสาวะอักเสบ เป็นโรคติดเชื้อที่พบบ่อย โดยเฉพาะในผู้หญิงวัยเจริญพันธุ์ โดยส่วนใหญ่อาการไม่รุนแรงและสามารถรักษาให้หายได้ในระยะเวลาสั้นๆ แต่ในบางรายอาจจะมีอาการรุนแรงจนต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลและมีภาวะการติดเชื้อในกระแสเลือดได้ในผู้ป่วยที่มีภาวะเสี่ยงบางอย่างเช่น สูงอายุ หญิงตั้งครรภ์ ผู้ที่มีความผิดปกติของทางเดินปัสสาวะ ผู้ป่วยที่มีนิ่วในไตหรือท่อไต ซึ่งพบบ่อยในประเทศไทย อาจจะมีอาการซับซ้อนและมีอัตราการเสียชีวิตสูงขึ้น

เอกสารอ้างอิง

1. ภก. พีระพงศ์ เหลืองอิงคะสุต, การบริบาลเภสักรรมสำหรับการติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะในร้านยา, คู่มือเภสัชกรชุมชนในการดูแลอาการเจ็บป่วยเล้กน้อยในร้านยา. หน้า 101-123
2. ภญ. ศุภานันท์ ปึงเจริญกิจกุล, ภก. วิชัย สันติมาลีวรกุล, การใช้ยาต้านจุลชีพสำหรับการติดเชื้อแบคทีเรียในระบบทางเดินปัสสาวะ , ศูนย์การศึกษาต่อเนื่องเภสัชกร
3. แนวทางเวชปฏิบัติการรักษาโรคติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ พ.ศ. 2568, สมาคมโรคติดเชื้อแห่งประเทศไทย.
4. ผศ. นพ. สุรศักดิ์ กันตเวสศิริ, ผู้ป่วยติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ,คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี
5. รศ. นท. ดร. สมพล เพิ่มพงศ์โกศล, การติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะ, คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล