ต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตันคืออะไร รู้ทันก่อนอาการรุนแรง

• แชร์ Facebook
• ทวีตTwitter
• ส่ง Line

โรคต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตัน ( Meibomian Gland Dysfunction ) คือ ต่อมไขมันที่ปลือกตาทำงานผิดปกติ ไขมันที่สร้างออกมาจะขุ่น เหนียวข้น ทำให้น้ำมันไหลออกจากท่อได้ยากและลดลง และเกิดการอุดตันบริเวณรูเปิดท่อ  ทำให้ชั้นไขมันของน้ำตาน้อยลง ส่งผลให้น้ำตาระเหยเร็วกว่าปกติส่งผลให้เกิดโรคตาแห้งตามมา  และยังมีผลให้เกิดโรคอื่นๆด้วย เช่น โรคเปลือกตาอักเสบ หรือที่เรียกว่าโรคตากุ้งยิง

ต่อมไขมันที่เปลือกตา ( Meibomian gland)  เป็นต่อมที่สร้างฟิล์มน้ำตาชั้นไขมัน ซึ่งจะช่วยป้องกันไม่ให้ชั้นฟิล์มน้ำตาระเหยออกไปเร็วเกินไป ทำให้ดวงตามีความชุ่มชื้นอยู่เสมอ ป้องกันอาการตาแห้ง อาการคัน ระคายเคืองตา

โดยปกติไขมันที่สร้างจากต่อมไขมันมัยโบเมียน  จะมีลักษณะสีเหลืองอ่อนใส ไหลออกจากต่อมได้ง่าย แต่ถ้าต่อมมัยโบเมียนมีการทำงานที่ผิดปกติ ไขมันที่สร้างออกมาจะมีลักษณะขุ่นและเหนียวข้น ทำให้ไหลออกยากและเกิดการอุดตัน ผลที่ตามมาคือชั้นฟิล์มน้ำตาจะมีชั้นไขมันเคลือบด้านนอกน้อยลง น้ำตาจะระเหยง่าย ทำให้เกิดโรคตาแห้งตามมา   นอกจากนี้ไขมันที่เหนียวข้นจะอุดตันท่อต่อมขนตาที่เปลือกตาทำให้เสี่ยงต่อการติดเชื้อแบคที่เรีย และ ไรขนตา Demodex  เกิดโรคเปลือกตาอักเสบตามมาได้ในที่สุด

ต่อมมัยโบเมียน ( Meibomian ) สำคัญอย่างไร

เป็นต่อมไขมันที่อยู่บริเวณเปลือกตาทั้งบนและล่าง  โดยมีจำนวนประมาณ 30-40 ต่อมที่เปลือกตาบน  และ จำนวน 20-30 ต่อมที่เปลือกตาล่าง โดยมีรูเปิดของต่อมที่ขอบเปลือกตา 

ต่อมมัยโบเมียน  มีหน้าที่ผลิตไขมันมาเคลือบที่ผิวดวงตา ซึ่งอยู่ชั้นนอกสุดของฟิล์มน้ำตา  ซึ่งมีหน้าที่สำคัญ  คือช่วยป้องกันการระเหยของน้ำตา และรักษาสมดุลของฟิล์มน้ำตา ทำให้ดวงตาเรามีความชุ่มชื้นอยู่เสมอ

ฟิล์มน้ำตาคนเรามีอยู่ 3 ชั้น คือ

1. ชั้นเมือก ( mucous layer / mucin layer )

สร้างจากเซลล์ที่เรียกว่า Goblet cell ในเยื่อบุตาและกระจกตา เคลือบอยู่ด้านในสุดของผิวตา

2. ชั้นน้ำ  ( Aqueous layer/ water layer )

สร้างจากต่อมน้ำตาที่เรียกว่า Lacrimal gland  เป็นชั้นฟิล์มที่มีความหนามากที่สุด และเป็นชั้นหลักของฟิล์มน้ำตา

3. ชั้นไขมัน ( Lipid layer / oil layer )

สร้างจากต่อมไขมันที่เรียก Meibomian gland ที่อยู่ในเปลือกตา เป็นชั้นฟิล์มน้ำตาชั้นนอกสุด มีหน้าที่ช่วยป้องกันการระเหยของฟิล์มน้ำตา

อาการของ โรคต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตัน

โรคนี้จะยืนยันได้โดยผ่านการตรวจวินิจฉัยโดยจักษุแพทย์เท่านั้น โดยแพทย์จะตรวจโดยการกดที่บริเวณเปลือกตาเพื่อดูว่า ต่อมไขมันมัยโบเมียนสามารถผลิตไขมันได้ตามปกติหรือไม่  รวมถึงการตรวจคุณภาพและปริมาณน้ำตาร่วมด้วย เพื่อใช้ประกอบการวินิจฉัย

อาการที่พบได้เมื่อต่อมไขมันมัยโบเมียนทำงานผิดปกติ

• แสบตา ไม่สบายตา มองภาพชัดบ้างไม่ชัดบ้าง  แต่ถ้ากระพริบตาแล้วอาการดีขึ้น
• ตาสู้แสงไม่ได้
• ระคายเคืองตาเหมือนมีสิ่งแปลกปลอมเข้าตา
• เปลือกตาอักเสบติดเชื้อบ่อยๆ

ปัจจัยเสี่ยงของ โรคต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตัน

1. อายุที่เพิ่มขึ้น ในผู้ที่มีอายุมากกว่า 40 ปี ขึ้นไปมีโอกาสเป็นโรคนี้มากกว่าวัยอื่นๆ
2. การแต่งหน้าบริเวณรอบดวงตา  โดยเฉพาะการใช้อายไลน์เนอร์  eye liner เขียนขอบตา ถ้าทำความสะอาดเปลือกตาไม่ดีพอ อาจทำให้เพิ่มโอกาสเป็นโรคนี้ได้มาก
3. การใช้คอนแทคเลนส์
4. การใช้หน้าจอมือถือเป็นเวลานาน ทำให้กระพริบตาน้อยลง ไขมันถูกบีบออกจากต่อมไขมันน้อยลง
5. โรคทางตา เช่น เยื่อบุตาอักเสบจากโรคภูมิแพ้
6. โรคประจำตัว เช่น การแพ้ยาแบบ Stevens-Johnson syndrome โรคสะเก็ดเงิน
7. ผลข้างเคียงจากการใช้ยา เช่น  ยารักษาสิว isotretinoin , ยารักษาโรคภูมิแพ้, ยาออร์โมนเอสโตรเจน

ภาวะแทรกซ้อนของ โรคต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตัน

หากเป็นโรคต่อมไขมันเปลือกตาอุดตันเรื้อรัง ปล่อยไว้ไม่รักษาให้เหมาะสมและถูกวิธี ความผิดปกติจะรุนแรงมากขึ้นจนทำให้ตัวต่อมมัยโบเมียนเสียคุณสมบัติและฝ่อตายในที่สุด จนไม่สามารถผลิตน้ำมันหรือไขมันได้อีกต่อไป ทำให้การรักษายากลำบากมากขึ้น

การรักษา โรคต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตัน

• ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยง เช่น การแต่งหน้าโดยใช้อายไลน์เนอร์  การใช้คอนแทคเลนส์ การใช้งานหน้าจอมือถือนานๆ  การใช้ยาที่เป็นปัจจัยกระต้นการเกิดโรค
• ใช้น้ำตาเทียมที่เป็นเจลหรือมีส่วนประกอบของไขมันหรือน้ำมันอยู่ด้วย
• ดูแลเปลือกตา ( Lid hygiene)  เป็นสิ่งที่สำคัญและจำเป็นมาก มีจุดประสงค์ทำให้ไขมันที่ผลิตจากต่อมไขมันมัยโบเมียน มีความข้นหนืดน้อยลง โดยคนไข้สามารถทำเองที่บ้านได้ถ้าเป็นแบบไม่รุนแรง ขั้นตอนการทำประกอบด้วย ประคบอุ่น นวดต่อมไขมันที่เปลือกตา และ ทำความสะอาดเปลือกตา  แต่ถ้าเป็นแบบรุนแรง อาจต้องให้ทำโดยใช้หัตถการทางการแพทย์ในคลินิกหรือโรงพยาบาลโดยผู้เชี่ยวชาญที่ผ่านการฝึกอบรมมาอย่างถูกต้อง ที่เรียกว่า Eyelid spa

ขั้นตอนการทำ Lid Hygine เองที่บ้าน

1. ประคบอุ่นบนเปลือกตา ( Eyelid warming )

จุดประสงค์เพื่อช่วยให้ไขมันที่เหนียวข้นและอุดตันท่อทางออกต่อมมัยโบเมียนละลายตัว และไหลออกมาจากต่อมได้ดีขึ้น  โดยใช้ความร้อนประมาณ 40 องศาเซลเซียส ประคบบริเวณเปลือกตาทั้ง 2 ข้าง 10-15 นาที ด้วย สำลี ผ้า เจลประคบ แล้วแต่สะดวก

2. นวดเปลือกตา ( Eyelid Massage)

จุดประสงค์เพื่อกดไขมันที่อุดตันอยู่ภายในต่อมมัยโบเมียนให้ออกมา  โดยนวดจากหัวตาไปหางตา

• การนวดเปลือกตาบน : ให้มองลงล่างและใช้นิ้วนวดจากบนลงล่าง
• การนวดเปลือกตาล่าง : ให้มองขึ้นบนและใช้นิ้วนวดจากล่างขึ้นบน

3. ทำความสะอาดขอบเปลือกตา ( Eyelid Cleansing)

แนะนำให้ใช้น้ำยาเฉพาะสำหรับชำระล้างเปลือกตา เช่น ocusoft ® หรืออาจใช้น้ำยาทำความสะอาดที่ไม่ก่อให้เกิดการระคายเคืองหรือแสบตา มีค่าพีเอชที่เป็นกลาง มีฟองน้อยหรือไม่มีเลย 

การทำความสะอาด คือใช้นิ้วนวดวนเป็นรูปก้นหอย อย่างเบาๆ รอบขนตา เปลือกตา จากหัวตาไปหางตา 2-3 รอบ หรือ ประมาณ 30 วินาที  แล้วล้างออกด้วยน้ำสะอาด เช็ดให้แห้งเบาๆด้วยผ้าสะอาด

4. หยอดตาด้วยน้ำตาเทียม 

เพื่อให้ความชุ่มชื้นแก่ดวงตา ช่วยชะล้างสิ่งแปลกปลอมและสารก่อการอักเสบในดวงตาได้ด้วย

ประโยชน์ของการทำ Eyelid Hygine

• ช่วยรักษาโรคต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตันแบบไม่รุนแรง
• กำจดสิ่งสกปรกและสิ่งอุดตันบริเวณเปลือกตา
• ช่วยกำจัดตัวไร Demodex ทีอยู่บริเวณโคนขนตา
• บรรเทาอาการอักเสบและระคายเคืองที่เปลือกตา
• ช่วยให้ต่อมไขมันมัยโบเมียนสามารถผลิตและขับไขมันออกมาเคลือบฟิล์มน้ำตาได้ดีขึ้น ส่งผลให้ลดภาวะตาแห้งได้

สรุป

หากมีอาการแสบตา สายตาล้าง่าย ไม่สบายตา น้ำตาไหล ตาพร่ามัว มองเห็นชัดบ้างไม่ชัดบ้าง ตาแดง คันตา อาจบ่งบอกว่าเป็นโรคตาแห้ง ซึ่งอาจเกิดได้จากหลายสาเหตุ แต่หนึ่งในสาเหตุที่พบบ่อยคือเกิดจากต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตัน   แต่โรคนี้จำเป็นต้องได้รับการตรวจวินิจฉัยโดยจักษุแพทย์เท่านั้น ดังนั้นการสังเกตความผิดปกติของดวงตาและรู้เท่าทันจึงเป็นเรื่องสำคัญที่ผู้ป่วยควรใส่ใจ

เอกสารอ้างอิง

1. ธาสินี เสงี่ยมพรพาณิชย์, ต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตัน, แผนกจักษุวิทยา โรงพยาบาลกรุงเทพ สำนักงารใหญ่, ปี พ.ศ 2564.
2. บัณฑิตา เลิศสุวรรณโรจน์, การประคบอุ่นและทำความสะอาดเปลือกตา, โรงพยาบาลศิรฺราช ปิยมหาราชการุณย์, ปีพ.ศ. 2567.
3. ปนียา ตปนียางกูร, Eyelid spa บรรเทาอาการตาแห้งเรื้อรัง, โรงพยาบาลนวเวช
4. การดูแลโรคต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตัน, โรงพยาบาลพญาไท.