ทำไมจึงต้องรณรงค์ให้เลิกสูบบุหรี่

มติที่ประชุมสมัชชาสหประชาชาติ ตั้งเป้าหมายไว้ว่า แต่ละประเทศควรลดการสูบบุหรี่ลงให้ได้ร้อยละ 30 ในปี พ.ศ.2568 แต่ปัจจุบันนี้ประเทศไทยมีอัตราการลดสูบบุหรี่ได้ไม่เกินร้อยละ 0.5 เท่านั้น ด้วยเหตุนี้วงการแพทย์ไทยจึงต้องมีการรณรงค์เรื่องการไม่สูบบุหรี่

การเลิกสูบบุหรี่ทำได้ยาก เนื่องจากสิ่งตามมาคืออาการถอนยาที่เกิดขึ้นภายใน 4-6 ชั่วโมงหลังหยุดสูบบุหรี่  ดังนั้นการเลิกสูบบุหรี่ด้วยวิธีการหักดิบนั้นโอกาสประสพความสำเร็จน้อยมาก เกือบ 90% กลับไปสูบใหม่ภายใน 1 สัปดาห์

โรคหัวใจเป็นสาเหตุการตายอันดับหนึ่งของคนไทย โดยส่วนใหญ่เป็นเส้นเลือดหัวใจตีบที่เกิดจากการสูบบุหรี่เป็นสาเหตุสำคัญ   เนื่องจากนิโคตินในบุหรี่ และก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ จะทำให้ไขมันไม่ดีในเลือดสูงขึ้น เกล็ดเลือดเกาะติดกันง่ายขึ้น ทำให้เส้นเลือดค่อยๆตีบลง

สารบัญ

1.โรคเสพยาสูบ ( Tobacco dependence)

ในปี ค.ศ.2000 ทางสำนักงานนายแพทย์ใหญ่สหรัฐอเมริกาและองค์การอนามัยโลกได้ประกาศให้การสูบบุหรี่เป็นโรคเรื้อรังอย่างหนึ่ง และให้ชื่อโรคนี้ว่า โรคเสพยาสูบ โดยมีรหัส ICD-10 เป็น F17

ICD-10 ย่อมาจาก International statistical classification of diseases and related health problems,10^th revision

บุหรี่ในที่นี้ รวมถึง ผลิตภัณฑ์ยาสูบทุกประเภท ประกอบด้วย บุหรี่ซิกาแรตต์จากโรงงาน ยาเส้น บุหรี่มวนเองทุกชนิด และไปป์

การจัดให้การสูบบุหรี่เป็นโรคเรื้อรัง เพื่อช่วยให้แพทย์และบุคลากรวิชาชีพสุขภาพ มีความเข้าใจธรรมชาติและการดำเนินของโรคที่เรื้อรัง เป็นๆหายๆ ได้ดียิ่งขึ้น

อาการของโรคเสพยาสูบ

โรคเสพยาสูบ หมายถึง โรคเรื้อรังอย่างหนึ่งที่สัมพันธ์กับการใช้บุหรี่ ประกอบด้วย อาการดื้อนิโคตินและอาการถอนนิโคติน

อาการดื้อนิโคติน (Nicotin tolerance) คือ ผู้เสพนิโคตินมีความต้องการนิโคตินเพิ่มมากขึ้น หลังจากเสพไปช่วงระยะเวลาหนึ่ง เพื่อให้สมองสามารถทำหน้าที่ได้ตามปกติ  ซึ่งเป็นผลจากการที่มีการเปลี่ยนแปลงของสารสื่อประสาทในสมอง

อาการถอนนิโคติน (Nicotin withdrawal) คือ อาการที่เกิดขึ้นหลังจากมีการเลิกใช้นิโคติน เช่น หงุดหงิด วิตกกังวล อารมณ์เสีย ซึมเศร้า นอนไม่หลับ กระสับกระส่าย ไม่มีสมาธิ อ่อนแรง หิวบ่อย  ซึ่งทำให้ผู้สูบบุหรี่ไม่สามารถเลิกสูบบุหรี่ได้ แม้จะรู้ว่าเป็นอันตรายต่อสุขภาพ

การวินิจฉัยโรคเสพยาสูบตามเกณฑ์ของสมาคมจิตแพทย์อเมริกัน DSM-IV : The diagnostic and statistical manual of mental disorder  ผู้ป่วยจะมีต้องมีอาการอย่างน้อย 3 ใน 7 ข้อต่อไปนี้ในช่วง 12 เดือนที่ผ่านมา

1. มีอาการดื้อต่อนิโคติน ต้องการนิโคตินปริมาณมากขึ้น เพื่อให้ได้ผลต่อร่างกายตามที่ต้องการ
2. มีอาการแสดงทางร่างกายเมื่อขาดนิโคติน
3. มีการใช้นิโคตินมากขึ้นและนานขึ้นกว่าที่ตั้งใจ
4. ไม่สามารถลด ควบคุมการหยุดการใช้นิโคตินทั้งที่ต้องการหยุด
5. ใช้เวลามากไปกับกิจกรรมเพื่อให้ได้มาซึ่งนิโคติน เช่น การสูบบุหรี่ต่อเนื่องหลายมวน
6. ลดหรือเลิกการเข้าร่วมกิจกรรมทุกชนิดเนื่องจากการเสพนิโคติน
7. ยังคงใช้สารนิโคติน แม้จะมีปัญหาทางสุขภาพและจิตใจ

2.ผลกระทบจากโรคเสพยาสูบ

การที่ประชากรของประเทศใดก็ตามเป็นโรคติดบุหรี่ จะก่อให้เกิดผลกระทบในวงกว้างต่อประเทศมาก เพราะมันไม่ได้ส่งผลต่อตัวผู้สูบบุหรี่เองเท่านั้น แต่ส่งผลกระทบต่อผู้คนรอบข้างและสิ่งแวดล้อมด้วย

2.1 ผลกระทบต่อร่างกายผู้สูบบุหรี่ :

• เนื่องจากในบุหรี่ 1 มวน เมื่อมีการเผาไหม้ จะทำให้เกิดสารเคมีมากกว่า 4000 ชนิด มากกว่าร้อยชนิดมีผลต่อการทำงานของอวัยวะต่างๆ ในร่างกาย และกว่า 60 ชนิดเป็นสารก่อมะเร็ง

สารพิษที่สำคัญในควันบุหรี่ ได้แก่

-นิโคติน (nicotin ) : เป็นของเหลวคล้ายน้ำมัน ใสไม่มีสี ทำให้เสพติดและเส้นเลือดหัวใจตีบ

-ทาร์ (Tar) : เป็นละอองเหลวเหนียว สีน้ำตาลคล้ายน้ำมันดิน จะไปจับอยู่ที่ปอด ทำให้เยื่อบุหลอดลมไม่สามารถเคลื่อนไหวได้ปกติ

-คาร์บอนมอนอกไซด์ (carbon monoxide): เป็นก๊าซชนิดเดียวกับที่พ่นออกจากท่อไอเสียรถยนต์ ก๊าซนี้จะไปขัดขวางการลำเลียงออกซิเจนของเม็ดเลือดแดง ทำให้ผู้สูบบุหรี่ได้รับออกซิเจนน้อยลงประมาณ 10-15% ผลที่ตามมาคือ หัวใจจะต้องเต้นเร็วขึ้นและทำงานหนักขึ้น

-ไฮโดรเจนไดออกไซด์ (hydrogen dioxide) : เป็นก๊าซพิษที่ทำให้เกิดอาการไอ  มีเสมหะ หลอดลมอักเสบ

-ไนโตรเจนไดออกไซด์ ( nitrogen dioxide) : เป็นสาเหตุของโรคถุงลมโป่งพอง เพราะไปทำลายเยื่อบุหลอดลมส่วนปลายและถุงลม

-แอมโมเนีย (ammonia) , ไซยาไนด์(cyanide), ฟอร์มัลดีไฮด์ (formaldehyde) , สารปรุงแต่งกลิ่น รส อื่นๆ  ซึ่งล้วนเป็นพิษต่อเซลล์ร่างกาย

ด้วยเหตุนี้การสูบบุหรี่จึงเป็นสาเหตุของโรคสำคัญๆ  3 โรคที่ส่งผลต่อคุณภาพชีวิตที่ดี คือ โรคหลอดเลือดหัวใจตีบ โรคมะเร็งปอด และ โรคถุงลมโป่งพอง เรียงลำดับตามการทำให้เสียชีวิตจากเร็วที่สุดไปหาช้าที่สุด

–โรคหลอดเลือดหัวใจตีบ จะทำให้หัวใจขาดเลือด ผู้ป่วยโรคนี้จะเกิดอาการอย่างเฉียบพลันอาจถึงขึ้นหัวใจวายได้ในที่สุด โดยไม่มีอาการบ่งบอกล่วงหน้า โรคจะดำเนินไปอย่างเงียบๆ  ส่วนใหญ่ผู้ป่วยจะเสียชีวิตกะทันหัน

–โรคมะเร็งปอด จะมีชีวิตอยู่ได้หลังจากเริ่มมีอาการโดยเฉลี่ยประมาณ 6 เดือน และร้อยละ 80 จะเสียชีวิตภายใน 1 ปี แม้ว่าจะได้รับการรักษาอย่างดี จะมีอัตรารอดชีวิตร้อยละ 2 เท่านั้น

การเกิดโรคมะเร็งปอดระยะแรกจะไม่มีอาการ เมื่อไรที่มีอาการแสดงว่าโรคเป็นมากแล้วอาการที่พบคือ ไอเรื้อรัง ไอมีเสมหะมีเลือดปน น้ำหนักลด อ่อนเพลีย มีไข้เล็กน้อย เจ็บหน้าอก  ซึ่งเป็นอาการร่วมของโรคต่างๆ ได้หลายชนิด จึงมักทำให้ผู้ป่วยมาหาแพทย์ช้าและการวินิจฉัยโรคล่าช้า

สำหรับผู้ป่วยที่เป็นมะเร็งปอดในระยะที่เป็นมากแล้ว จะมีอาการไอเป็นเลือด น้ำหนักลดอย่างรวดเร็ว ปวดกระดูกซี่โครง ไหปลาร้า หรือสะบ้า อาจมีอาการหอบเหนื่อย บวมบริเวณหน้า คอ แขน และอกส่วนบน  กลืนอาหารลำบากไม่สามารถกลั้นปัสสาวะและอุจจาระได้

–โรคถุงลมโป่งพอง ที่มีอาการระยะสุดท้ายร้อยละ 70 จะเสียชีวิตภายใน 10 ปี โดยจะทุกข์ทรมานจากอาการเหนื่อยหอบจนกว่าจะเสียชีวิต
ตามปกติพื้นที่ในปอดจะมีขนาด 100 ตารางหลา และมีถุงลมเล็กๆกระจายอยู่เต็มทั่วปอดเพื่อทำหน้าที่รับออกซิเจนเข้าสู่ร่างกาย

สารไนโตรเจนไดออกไซด์ในควันบุหรี่จะทำลายเนื้อเยื่อในปอดและถุงลม ให้ฉีกขาด และรวมตัวกันกลายเป็นถุงลมที่มีขนาดใหญ่ขึ้น กลายเป็นโรคถุงลมโป่งพอง

ซึ่งปรากฏการณ์นี้จะทำให้พื้นที่ผิวเนื้อเยื่อภายในปอดซึ่งเป็นที่รับออกซิเจนเข้าสู่ร่างกาย มีขนาดเล็กลง จึงต้องหายใจเร็วขึ้นเพื่อให้ออกซิเจนเข้าสู่ร่างกายเพียงพอ  ผู้ป่วยจึงแสดงอาการเหนื่อยหอบตลอดเวลา

อ่านรายละเอียดเพิ่มเติมที่ : ผลกระทบต่อสุขภาพจากการสูบบุหรี่

3.คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับบุหรี่

• นิโคตินในบุหรี่มีอันตรายจริงหรือ ?

ตอบ :  นิโคติน เป็นสารพิษตามธรรมชาติที่พบในใบยาสูบเท่านั้น หากได้รับปริมาณ 60 มิลลิกรัม ในครั้งเดียว จะทำให้กล้ามเนื้อกระบังลมเป็นอัมพาตและเสียชีวิตได้ทันที

ในบุหรี่ 1 มวนมีนิโคติน 1 มก. แต่เหตุที่ผู้สูบบุหรี่ไม่เสียชีวิตทันที เพราะสูบเข้าไปทีละเล็กที่ละน้อย และร่างกายเผาผลาญนิโคตินที่รับไปได้เร็วมาก และขับออกจากร่างกายตลอดเวลา ทำให้ระดับนิโคตินในร่างกายไม่สูงพอที่จะทำให้ผู้สูบบุหรี่เสียชีวิตในทันที

นิโคตินเป็นสารเสพติดชนิดหนึ่ง เพราะเมื่อระดับนิโคตินในเลือดลดลง จะกระตุ้นให้เกิดการอยากสูบบุหรี่มวนต่อๆไป

• ผู้หญิงที่สูบบุหรี่ มีผลกระทบต่างจากผู้ชายอย่างไร ?

ตอบ :  ผู้หญิงที่สูบบุหรี่มีแนวโน้มจะเป็นมะเร็งปากมดลูกมากกว่าผู้หญิงที่ไม่สูบบุหรี่ เพราะการสูบบุหรี่ทำให้ภูมิต้านทานลดลง โดยปกติผู้หญิงมีโอกาสติดเชื้อไวรัส HPV (human papillomavirus) ที่ทำให้เป็นมะเร็งปากมดลูกมากกว่าผู้ชาย  การสูบบุหรี่จะเพิ่มโอกาสการติดเชื้อสูงมากขึ้น

ในผู้หญิงตั้งครรภ์ ถ้าสูบบุหรี่ เด็กในครรภ์จะได้รับผลกระทบจากที่นิโคตินทำให้เส้นเลือดบริเวณรกหดตัว  ก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ทำให้เลือดที่จะไปเลี้ยงทารกมีออกซิเจนลดลง ดังนั้นเด็กจะได้รับเลือดและออกซิเจนน้อยลง ทำให้ตัวเล็ก พัฒนาการสมองไม่สมบูรณ์

นอกจากนี้ยังพบว่าผู้หญิงที่สูบบุหรี่จะมีโอกาสตั้งครรภ์ยาก และหมดประจำเดือนเร็วด้วย

• จริงหรือไม่ที่การสูบบุหรี่ทำให้หายเครียดหรือทำให้สมองแล่น?

ตอบ : สำหรับผู้ที่เสพติดบุหรี่แล้ว เรื่องนี้เป็นเรื่องจริง เพราะนิโคตินเป็นสารเสพติดที่มีฤทธิ์กระตุ้นสมองอย่างแรงในระยะแรก ทำให้ผู้สูบบุหรี่รู้สึกผ่อนคลาย

หลังจากนั้นนิโคตินจะกดสมอง ระยะนี้ผู้สูบบุหรี่จะเริ่มคิดอะไรช้าลง คิดไม่ออก  ต้องจุดบุหรี่สูบใหม่เพื่อกระตุ้นสมองอีกครั้งหนึ่ง  เป็นวัฎจักรเช่นนี้ไปเรื่อยๆ

แต่สำหรับผู้ไม่สูบบุหรี่แล้ว การที่จะต้องใช้นิโคตินกระตุ้นสมอง เพื่อให้ทำงานได้นั้นไม่มีความจำเป็นใดๆเลย

และโดยสถิติแล้วผู้ที่ทำงานเป็นผู้บริหาร หรือผู้ที่ต้องใช้สมองทำงานมีอัตราการสูบบุหรี่ต่ำที่สุดในทุกสังคม  ตรงกันข้ามอัตราการสูบบุหรี่จะสูงในกลุ่มผู้ใช้แรงงาน และผู้มีการศึกษาน้อย

แสดงว่าความสามารถในการคิดไม่จำเป็นต้องใช้นิโคติน ยกเว้นผู้ที่ติดบุหรี่

อ่านเพิ่มเติมได้ที่ : 50 คำถามสำหรับผู้สูบบุหรี่