ยาตีกันกับผลิตภัณฑ์สุขภาพ

• แชร์ Facebook
• ทวีตTwitter
• ส่ง Line

ปัจจุบันประชาชนโดยส่วนใหญ่ ทุกเพศ ทุกวัย ทุกเชื้อชาติให้ความสนใจในการใช้การแพทย์ทางเลือกร่วมการแพทย์แผนปัจจุบันในการดูแลสุขภาพกันมากขึ้น ทำให้มีโอกาสใช้ยาแผนปัจจุบันร่วมกันกับผลิตภัณฑ์สุขภาพเช่น สมุนไพร และ ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร

การใช้ผลิตภัณฑ์สุขภาพเหล่านี้ บ่อยครั้งจะเป็นการหาซื้อใช้เองโดยไม่ได้ปรึกษาหรือแจ้งแพทย์และเภสัชกร เพราะว่ามองข้ามความสำคัญความปลอดภัยในการใช้ร่วมกันกับยา โดยไม่ทราบว่ามันสามารถตีกันจนเกิดอันตรายต่อสุขภาพได้  ทางการแพทย์เรียกว่า อันตรกริยาต่อกัน

อันตรกริยาต่อกัน คือ การที่ฤทธิ์ของยาตัวหนึ่งเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมเมื่อได้รับผลิตภัณฑ์สุขภาพอีกตัวหนึ่งร่วมด้วย โดยผลที่เกิดขึ้นอาจก่อให้เกิดการแพ้ยาหรืออาการไม่พึงประสงค์ขึ้น หรืออาจจะทำให้ผลการรักษาลดลง ซึ่งบางครั้งอาจเป็นอันตรายถึงชีวิต ส่วนความรุนแรงที่เกิดขึ้นมากหรือน้อยนั้นก็ขึ้นอยู่กับสภาวะของผู้ป่วย ระยะเวลาที่ใช้ร่วมกัน และขนาดยาที่ใช้ด้วยกัน

 

สารบัญ

• ประเภทของการตีกันหรือการเกิดอันตรกริยา
• อันตรกริยาทางเภสัชพลศาสตร์
• อันตรกริยาทางเภสัชจลศาสตร์
• สรุป

ประเภทของการตีกันหรือการเกิดอันตรกริยา

ลักษณะการตีกันแบ่งเป็น 2 แบบ คือ

1. อันตรกริยาด้านเภสัชพลศาสตร์
   คือ  การตีกันของยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพแล้วก่อให้เกิดผลทางคลินิกต่อร่างกาย แต่ไม่มีผลเปลี่ยนแปลงระดับความเข้มข้นของยาในร่างกาย
   โดยผลทางคลินิกเกิดขึ้นที่ตำแหน่งอวัยวะเป้าหมายของร่างกายที่ยานั้นออกฤทธิ์
2. อันตรกริยาด้านเภสัชจลศาสตร์
   คือ การตีกันของยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพแล้วก่อให้เกิดผลทางคลินิกต่อร่างกาย แต่มีผลเปลี่ยนแปลงระดับความเข้มข้นของยาในร่างกาย
   โดยผลทางคลินิกที่เกิดขึ้นคือมีการเปลี่ยนแปลงการดูดซึม การกระจายยา ขบวนการออกฤทธิ์ และการขับถ่ายยาออกจากร่างกาย

อ่านรายละเอียดเพิ่มเติม: ยากับสมุนไพรกินด้วยกันดีมั้ย

 

แบบที่1  อันตรกริยาทางเภสัชพลศาสตร์

ผลของการตีกันของยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพ ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลง 2 ทิศทางคือ

• ผลิตภัณฑ์สุขภาพเสริมฤทธิ์กันกับยา

• ผลิตภัณฑ์สุขภาพต้านฤทธิ์กันกับยา

1.1 ออกฤทธิ์เสริมกัน :

–ผลิตภัณฑ์สมุนไพรที่ออกฤทธิ์ลดระดับน้ำตาลในเลือด เช่น

• มะระขี้นก (Momordica charantia)
• ผักเชียงดา ( gymnema sylvestre)
• โสมอเมริกัน (panax guinquefolius)
• หญ้าหนวดแมว (orthosiphon aristatus)
• ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารโครเมียม

จะเสริมการออกฤทธิ์ของยาแผนปัจจุบัน ซึ่งในผู้ป่วยเบาหวานที่ต้องการใช้ร่วมกันควรติดตามระดับน้ำตาลในเลือดอย่างใกล้ชิด ป้องกันการเกิดระดับน้ำตาลในเลือดต่ำและเป็นอันตรายได้ ที่ไม่ควรละเลยคือต้องให้แจ้งแพทย์และเภสัชกรด้วยทุกครั้งถ้ามีการใช้ร่วมกันเพื่อที่ว่าอาจมีการปรับปลี่ยนขนาดยาแผนปัจจุบันให้เหมาะสม ป้องกันการเกิดอันตรายจากการกินร่วมกัน

 

 

–ผลิตภัณฑ์สุขภาพที่อาจเสริมฤทธิ์การละลายลิ่มเลือดของยาวาร์ฟาริน warfarin ถ้ารับประทานปริมาณสูง

• บิลเบอร์รี่
• น้ำมันโบราจ
• แครนเบอร์รี่
• ตังกุย/โกฐเชียง
• น้ำมันอีฟนิ่งพริมโรส
• กระเทียม
• โสม
• ชะเอม
• ขิง
• ขมิ้น
• โกศจุฬาลัมพา,เทียนข้าวเปลือก,เทียนตาตั๊กแตน จะพบในยาหอม
• วิตามินอี
• บัวบก
• เห็ดหลินจือ
• มะขามป้อม

เพราะฉะนั้นผู้ป่วยที่ต้องใช้ยาต้านการแข็งตัวของเลือดโดยเฉพาะ warfarin รวมถึง แอสไพริน aspirin โคลพิโดเกล clopidogel ถ้าต้องการใช้ผลิตภัณฑ์เหล่านี้ ควรใช้ด้วยความระมัดระวังภายใต้การดูแลของแพทย์และเภสัชกรอย่างใกล้ชิด

 

 

–กระชายดำและถั่งเช่า มีสารออกฤทธิ์เพิ่มสมรรถภาพทางเพศในผู้ชายได้ จึงควรระมัดระวังการใช้ร่วม ยาช่วยการแข็งตัวของอวัยวะเพศชาย sidenafil

1.2  ออกฤทธิ์ต้านกัน :

–ผลิตภัณฑ์สุขภาพที่มีวิตามิน เค vitamin K สูง และ อาจต้านฤทธิ์ยาละลายลิ่มเลือดวาร์ฟาริน

• ลูกยอ
• ชาเขียว
• ถั่วเหลือง
• บล็อกเคอรี่
• เซนจอห์นเวิรธ์
• โคเอนไซม์ Q10
• คลอโรฟิล

ซึ่งวิตามิน เค เกี่ยวข้องกับกระบวนการแข็งตัวของเลือด ดังนั้นในผู้ป่วยที่ทานยาป้องกันการแข็งตัวของเลือด เช่น วาร์ฟาริน warfarin ควรใช้ผลิตภัณฑ์เหล่านี้ด้วยความระมัดระวัง

–ผลิตภัณฑ์สุขภาพที่มีผลกระตุ้นภูมิคุ้มกัน เช่น

• เห็ดหลินจือ
• สารสกัดฟ้าทะลายโจร

ควรระมัดระวังการใช้ในผู้ป่วยที่ต้องทานกดภูมิคุ้มกัน เช่น ยา cyclosporin  ยา Tacrolimus

 

-ผลิตภัณฑ์สุขภาพที่มีสารออกฤทธิ์คล้ายฮอร์โมนเพศหญิงเอสโตรเจน phytoestrogen ในปริมาณสูง เช่น

• กวาวเครือขาว (Pueraria mirifica)
• ตังกุย ( dong quai)

ควรระมัดระวังการใช้ในผู้ป่วยมะเร็งเต้านม ที่ใช้ยา tamoxifen ซึ่งเป็นยายับยั้งการทำงานของฮอร์โมนเพศหญิงเอสโตรเจน

อ่านรายละเอียดเพิ่มเติม : คำถามที่พบบ่อยๆ การใช้สมุนไพรร่วมกับยาแผนปัจจุบัน

 

แบบที่ 2 อันตรกริยาทางเภสัชจลศาสตร์

• ผลต่อด้านการดูดซึมยา
  
  

  -เพิ่มการดูดซึมยา

–ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารที่อยู่ในรูปน้ำมัน เช่น วิตามินอี น้ำมันอีฟนิ่งพริมโรส น้ำมันปลา จะทำให้ยาที่มีคุณสมบัติละลายไขมันได้ดี เช่น ยารักษาโรคหืดหอบ Theophylline SR  ยารักษาโรคเชื้อรา Ketoconazole Itraconazole  ยารักษาสิว Isotretinoin ดูดซึมเข้าสู่กระแสเลือดและเนื้อเยื่อเพิ่มขึ้น   

–น้ำส้มโอสามารถเพิ่มการดูดซึมระดับยาในเลือดของผู้ป่วยที่เปลี่ยนถ่ายอวัยวะที่ใช้ ยากดภูมิคุ้มกัน cyclosporine ได้

–น้ำส้ม สามารเพิ่มการดูดซึม  อลูมิเนียมไฮดรอกไซด์ aluminium hydroxide ในยาลดกรดได้  ต้องระวังในผู้ป่วยโรคไต

 

 

     – ลดการดูดซึมยา

-น้ำส้มโอและน้ำองุ่น ลดการดูดซึมของยากดภูมิคุ้มกัน cyclosporin และยาช่วยการแข็งตัวของอวัยวะเพศชาย sildenafil 

–น้ำแอปเปิ้ล ลดการดูดซึมของยาแก้ภุมิแพ้ เฟกโซฟีนาดีน fexofenadine และยาลดความดัน atenolol 

-น้ำส้ม ลดการดูดซึมยาลดความดัน atenolol  ยารักษาภูมิแพ้ montelukast  ยารักษาโรคกระดูกพรุน alendronate

ซึ่งน้ำผลไม้เหล่านี้ จะทำให้ยาเหล่านี้ถูกดูดซึมเข้ากระแสเลือดและเนื้อเยื่อลดลง ทำให้ประสิทธิภาพของยาลดลง  จึงควรเว้นระยะห่างการกินร่วมกันกับยาอย่างน้อย 1 ชั่วโมง

–ชาเขียว จะมีสารที่เรียกว่า EGCG ที่สามารถจับกับยารักษาโรคมะเร็ง Head and neck cancer ชื่อ sunitinib เกิดเป็นสารประกอบซับซ้อนที่ดูดซึมเข้าเนื้อเยื่อได้น้อยลง  ทำให้ผลการรักษาด้อยลง

 

 

นอกจากนี้ ชาเขียว ยังทำให้การดูดซึมของ กรดโฟลิค แอซิด ลดลง ในผู้ป่วยธาลาสซีเมียที่ต้องรับประทานยาตัวนี้ป้องกันอาการโลหิตซีดจาง ควรระมัดระวังการบริโภคชาเขียวแต่พอควร ไม่ควรรับประทานในปริมาณที่ไม่มากเกินไป

ที่สำคัญมีรายงานพบว่า ผู้ป่วยที่มีปัญหาระดับไขมันในเลือดสูงและใช้ยารักษาชื่อ ซิมวาสตาติน  simvastatin ร่วมกับการบริโภคชาเขียว ได้รับผลข้างเคียงจากยาเพิ่มขึ้นคือ พิษต่อตับและกล้ามเนื้อสลายตัว  ซึ่งในขณะนี้ยังไม่พบกลไกที่ทำให้การใช้ร่วมกันเกิดพิษ

สรุป

การป้องกันตัวเราให้มีความปลอดภัยในการดูแลสุขภาพ ป้องกันปัญหาการตีกันของยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพ คือควรมีการใช้ยาอย่างสมเหตุสมผล และ ตระหนักถึงอันตรายที่อาจเกิดขึ้นได้จากสมุนไพรและผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร เมื่อมีการใช้ร่วมกับยา ที่สำคัญควรปรึกษาเภสัชกรเวลาจะใช้ผลิตภัณฑ์สุขภาพและแจ้งแพทย์ผู้รักษาเสมอว่าใช้สมุนไพรหรือผลิตภัณฑ์เสริมอาหารชนิดใดอยู่บ้างทุกครั้ง