มียาอะไรบ้างที่ใช้รักษาผู้ป่วยโรคติดยาสูบ

เนื่องจากโรคติดบุหรี่เป็นโรคเรื้อรังเหมือนโรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง ผู้ป่วยโรคติดบุหรี่จึงจำเป็นต้องได้รับการดูแลรักษาอย่างเป็นระบบ เพื่อให้ประสบความสำเร็จในการรักษา คือเลิกสูบบุหรี่ได้และต้องไม่กลับไปสูบอีก

การรักษาจะประกอบไปด้วยการใช้ยาช่วยเลิกบุหรี่ที่เหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละคนร่วมไปกับการทำพฤติกรรมบำบัดที่อยู่ภายใต้การดูแล ให้คำปรึกษา แนะนำ ติดตาม และประเมินผล โดยบุคลากรทางการแพทย์

สิ่งสำคัญที่สุดในการรักษาโรคติดบุหรี่คือความตั้งใจและมุ่งมั่นของตัวผู้ป่วยเองที่จะเลิกสูบบุหรี่  ยาจะทำหน้าที่เป็นตัวช่วยให้การรักษาเป็นไปอย่างราบรื่น ผู้ป่วยไม่ต้องเครียดและทนทุกข์ทรมานในระหว่างการรักษามากเกินไป และเพิ่มโอกาสประสบความสำเร็จมากกว่าไม่ใช้ยา 2 เท่า และผลสำเร็จคงอยู่ได้นาน ไม่กลับไปสูบซ้ำได้นานขึ้น

กลุ่มยาช่วยเลิกบุหรี่

ยาช่วยเลิกบุหรี่มี 2 กลุ่มคือ

• กลุ่มยาที่มีส่วนผสมของนิโคติน
• กลุ่มยาที่ไม่มีส่วนผสมของนิโคติน

เนื่องจากยาเหล่านี้มีคุณสมบัติแตกต่างกัน ข้อจำกัด ข้อห้ามแตกต่างกัน การเลือกใช้ยาตัวไหนในการรักษาควรคำนึงถึงปัจจัยต่อไปนี้

1. โรคประจำตัวของผู้ป่วย
2. หน้าที่การงานและเศรษฐานะของผู้ป่วย
3. ประวัติและประสบการณ์การเลิกบุหรี่ที่ผ่านมา
4. ผลข้างเคียงของยาที่จะมีต่อผู้ป่วย

กลุ่มยารักษาที่มีส่วนผสมของนิโคติน (Nicotine Replcement Therapy)

หลักการของการใช้ยากลุ่มนี้คือ ปกติเวลาผู้ป่วยสูบบุหรี่ สารนิโคตินที่อยู่ในบุหรี่จะดูดซึมเข้าสู่เข้าสู่กระแสเลือดทันทีในปริมาณสูงมาก เมื่อผู้ป่วยหยุดสูบบุหรี่ สารนิโคตินในกระแสเลือดจะลดต่ำลงมากอย่างรวดเร็วเช่นกัน  ลักษณะเช่นนี้ที่ทำให้ผู้สูบบุหรี่เกิดการเสพติดสารนิโคตินและเมื่อหยุดสูบจะมีอาการถอนนิโคตินเกิดขึ้น ซึ่งผู้ป่วยจะทนไม่ไหว ต้องกลับไปสูบบุหรี่ซ้ำ  การให้นิโคตินในระดับต่ำๆ จากยา จะไปช่วยลดอาการถอนโคตินลงได้

 การทำงานของยากลุ่มนิโคตินทดแทน คือ การให้นิโคตินทดแทนในปริมาณต่ำพอที่จะช่วยบรรเทาอาการถอนนิโคติน  โดยสารนิโคตินจากยาจะมีการดูดซึมเข้ากระแสเลือดอย่างช้าๆและค่อยลดลงอย่างช้าๆเช่นกัน  ลักษณะเช่นนี้ทำให้ไม่มีผลให้เกิดการเสพติดขึ้นเหมือนการได้รับนิโคตินจากบุหรี่

ปัจจุบันนี้ ในประเทศไทยมียาในกลุ่มนิโคตินทดแทน 3 ชนิด คือ หมากฝรั่งนิโคติน (nicotin gum)  แผ่นแปะนิโคติน ( nicotin patch) และ สเปรย์นิโคติน (mouth spray nicotine)

แผ่นแปะนิโคติน (nicotin patch)

การทำงานของยา คือ สารนิโคตินจะดูดซึมผ่านผิวหนังเข้าสู่กระแสเลือดอย่างช้าๆ ใช้เวลา 4-9 ชั่วโมงจึงจะออกฤทธิ์ได้เต็มที่ และหลังจากนั้นจะมีระดับยาคงที่ยาวนานในกระแสเลือดตลอด 24 ชั่วโมง

ในประเทศไทย มีจำหน่าย 2 แบรนด์ คือ

• NICOTINELL® patch
• NICORETTE® invisipatch

 กลุ่มยารักษาที่ไม่มีส่วนผสมของนิโคติน (non-nicotine therapy)

ในประเทศไทย มียา 3 ตัวที่ใช้เพื่อบรรเทาอาการติดนโคิน ดังนี้

• QUOMEM® (ชื่อทางการค้า) : ตัวยาสำคัญคือ Bupropion Hcl
• CHAMPIX® (ชื่อทางการค้า) :  ตัวยาสำคัญคือ Varenicline tartrate
• CYTISINE GPO ® (ชื่อทางการค้า) : ตัวยาสำคัญ Cytisine 

1.Bupropion ( ชื่อการค้า : QUOMEM)

เดิมที่ในปี พ.ศ. 2532 ยาตัวนี้ถูกผลิตออกมาเพื่อรักษาโรคซึมเศร้า แต่พบว่ามีประสิทธิภาพช่วยในการรักษาภาวะเสพติดนิโคตินในบุหรี่ได้โดยบังเอิญ จึงได้นำมาใช้รักษาโรคติดบุหรี่อย่างกว้างขวางจนถึงปัจจุบัน  เป็นยาเม็ดขนาดความแรง 150 มิลลิกรัม

วิธีรับประทานยา

• ห้ามหักหรือเคี้ยวเม็ดยา ต้องกลืนยาทั้งเม็ด เพราะยาถูกออกแบบมาให้ค่อยๆปลดปล่อยตัวยา การหักหรือเคี้ยวเม็ดยาจะทำให้การออกฤทธิ์ของยาเปลี่ยนไป เกิดผลข้างเคียงและไม่ได้ผลที่ดีในการักษา
• 3 วันแรก ให้ทานยาวันละ 1 เม็ด
• ตั้งแต่วันที่ 4 ให้ทานยาครั้งละ 1 เม็ด วันละ 2 ครั้ง ห่างกัน 8 ชั่วโมง
• ให้หยุดสูบบุหรี่โดยเด็ดขาดในวันที่ 8 ของการรักษาหรือกินยา
• สามารถใช้ยาติดต่อกันได้นาน 3 เดือน

ต้องการติดต่อสอบถามหรือปรึกษาเภสัชกร คลิ๊กที่นี่

2.Valenicline (ชื่อการค้า : CHAMPIX)

ปกติเวลาผู้ป่วยสูบบุหรี่ สารเสพติดนิโคตินจะดูดซึมเข้ากระแสเลือดและผ่านเข้าสู่สมองอย่างรวดเร็ว ภายใน 2 นาที และไปจับกับ ตัวรับนิโคติน (alpha-4 beta-2 nicotinic receptor) มีผลให้เกิดการกระตุ้นสารที่ทำให้รู้สึกมีความสุข เรียกว่า โดพามีน (dopamine) ออกมาในปริมาณมากทันที และลดปริมาณลงอย่างรวดเร็วเมื่อบุหรี่หมดมวน

ส่วนยา Varenicline มีการทำงานเป็น dual action คือมีการออกฤทธิ์ผ่าน 2 กลไก ดังนี้

1. กลไกแรก ยาจะไปจับกับ alpha-4 beta-2 nicotinic receptor เช่นกัน แต่จะก่อให้เกิดระดับการกระตุ้นที่ต่ำกว่า สารนิโคติน โดยเมื่อจับกับตัวรับนิโคตินแล้ว จะทำให้มีการหลั่งสาร Dopamine ออกมาในปริมาณครึ่งหนึ่งของการจับด้วยนิโคติน และลักษณะการหลั่งสารโดปามีน จะเป็นค่อยๆเพิ่มขึ้นอย่างช้าๆและลดลงอย่างช้าๆเช่นกัน ทำให้ช่วยบรรเทาอาการถอนนิโคตินได้โดยไม่ทำให้เสพติด

2. กลไกที่สอง ยาจะจับกับตัวรับนิโคตินนี้ไปตลอดและเพิ่มจำนวนการจับมากขึ้นเรื่อยๆ ทำให้มีตัวรับนิโคตินที่ว่าง น้อยลงเรื่อยๆจนไม่มีเลย ส่งผลให้สารเสพติดนิโคตินจากการสูบบุหรี่ไม่มีรีเซพเตอร์ให้จับและออกฤทธิ์ ผู้ป่วยจะรู้สึกว่าสูบบุหรี่แล้วไม่มีรสชาติ จนสามารถตัดใจเลิกสูบบุหรี่ได้ง่ายขึ้น

ผลข้างเคียงของยา : คลื่นไส้ อาเจียน ท้องอืด ท้องผูก นอนไม่หลับ ฝันแปลกๆ

ข้อควรระวังและข้อห้ามใช้ :

• เนื่องจากร่างกายมีการกำจัดยาตัวนี้ออกทางไต จึงควรใช้อย่างระมัดระวังการใช้ยาในผู้ป่วยโรคไตวาย
• ห้ามใช้ในผู้ป่วยไตวายระยะสุดท้าย
• ห้ามใช้ในเด็กอายุต่ำกว่า 18 ปี
• ห้ามใช้ในสตรีตั้งครรภ์และให้นมบุตร
• ห้ามใช้ในผู้ป่วยโรคลมชักหรือโรคทางจิตเวช

3. Cytisine

cytisine เป็นสารประเภทอัลคาลอยด์ที่สกัดได้จากต้นจามจุรีสีทอง ( Golden rain)  มีกลไกการออกฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาเหมือนกับ Varennicline  คือ เป็น dual action  โดยจะทำให้มีการหลั่งสารสื่อประสาทที่ชื่อว่า  โดพามีน ( dopamine) เช่นเดียวกับนิโคติน แต่จะมีปริมาณไม่สูง ทำให้ไม่เสพติดเหมือนนิโคติน   และ ทำให้ตัวรับสารนิโคตินลดลง ทำให้ไม่อยากสูบบุหรี่  ตัวยาจะถูกดูดซึมเข้าสู่กระแสเลือดภายใน 15 นาที หลังรับประทาน 

ยา CYTISINE มีรูปแบบเป็นยาเม็ดแข็ง tablet  ขนาดความแรง 1.5 มก.ต่อเม็ด  ใน 1 กล่อง บรรจุ 100 เม็ด 

การใช้ยาและวิธีรับประทานยา : 

• กินยาครั้งละ 2 เม็ด หลังอาหารทันที วันละ 3 ครั้ง เช้า เที่ยง เย็น เป็น เวลา 25 วัน
• คนไข้ต้องหยุดสูบบุหรี่ ในวันที่ 5 ของการใช้ยา 

 สรรพคุณ : 

บรรเทาอาการถอนนิโคติน ช่วยผ่อนคลาย ทำให้ไม่เครียด ไม่หงุดหงิด

ผลข้างเคียง : 

• ปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน อาหารไม่ย่อย
• ฝันแปลก

ข้อห้ามใช้ : 

• ห้ามใช้ในหญิงตั้งครรภ์และหญิงให้นมบุตร
• ไม่ควรใช้ในผู้ป่วยโรคกรดไหลย้อนแบบรุนแร
• ห้ามใช้ในผู้ป่วยโรคหัวใจและหลอดเลือด

สนใจอ่านรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่  Cytisine สำหรับเลิกบุหรี่

อย่างไรก็ตามยังมีการพิจารณาแนะนำให้ใช้ยาร่วมกัน 2 ชนิด รักษาผู้ป่วยที่เสพติดนิโคตินสูงมากๆและเคยรักษาด้วยยาชนิดเดียวแล้วไม่ประสบความสำเร็จในการรักษา โดยมีสูตรยาเพียง 2 ขนานเท่านั้นที่แนะนำให้ใช้ได้ และยังพอมีหลักฐานว่าได้ประโยชน์อยู่บ้าง

1. แผ่นแปะนิโคตินร่วมกับหมากฝรั่งนิโคติน
2. แผ่นแปะนิโคตินร่วมกับ QUOMEM® (Bupropion)

สรุป

หัวใจสำคัญในการรักษาผู้ป่วยโรคติดยาสูบให้ประสบความสำเร็จ จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องมีความตั้งใจของตัวผู้ป่วยเองเป็นหลักก่อนเสมอ ยาช่วยเลิกบุหรี่จะป็นปัจจัยสนับสุนให้การเลิกบุหรี่ทำได้ง่ายขึ้นและเพิ่มโอกาสประสบความสำเร็จให้มากขึ้น ร่วมด้วยกับการทำพฤติกรรมบำบัดเสมอ เพราะว่าอย่าลืมว่าการใช้ยาเพียงอย่างเดียวไม่ได้ประโยชน์และไม่คุ้มค่า